Değerli okuyucularım; bu hafta sonu yazımda Türk müziğindeki makamlar hakkında derlediğim bilgileri sizlerle paylaşmak istiyorum. Türk Müziğinde 16 adet basit makam var. Bunlar: Çargah Makamı, Buselik Makamı, Kürdî Makamı, Rast Makamı, Uşşak Makamı, Hicaz Makamı, Uzzal Makamı, Hümayun Makamı, Zirgüleli Hicaz Makamı, Neva Makamı, Tahir Makamı, Bayati Makamı, Muhayyer Makamı, Hüseyni Makamı, Karcığar Makamı ve Basit Suzinak Makamı''dır.

Ten rengine göre makamın değiştiğini Türkler 6 bin yıl önce keşfetti. Esmer tenliler "Irak", buğday tenliler için "Isfahân", sarışınlar için "Rast" ve beyaz tenliler için "Kûçek" makamının uygun olduğu asırlar öncesinden belirlendi.

Osmanlı hekimliğinin son temsilcisi Gevrekzâde Hafız Hasan Efendi''ye göre, usta bir müzisyenin kişilerin tiplerine göre hangi makamın uygun olduğunu bilmesi gerekiyor. Prof. Dr. Pınar Somakcı makam ile ten ilişkisini şöyle açıklıyor:

"Esmer tenli ve kuru tenliler için Irak makamı. Buğday ve nemli tenliler için Isfahân makamı. Sarışın tenliler için Rast makamı. Beyaz tenliler için Kûçek makamı."

Aynı zamanda Pınar Somakcı makamların günün hangi saatinde dinlenilmesi gerektiğine de değinerek, "Gevrekzade Hafız Hasan Efendi, nabız ve müzik arasında güçlü bir ilişkinin olduğunu, hekimin nitelikleri arasında müzik bilgisinin de olması gerektiğini söyler. İyi bir hekimin, günün hangi saatlerinin hangi mizaçlarla uyumlu olduğunu bilmesi ve musikişinaslara yol göstermesi gerektiğini, öncelikle hastanın tabiat ve mizacını teşhis ederek ona faydalı olabilecek musikiyi tespit etmesi gerektiğini ifade eder" diye konuştu.

Her bir enstrümanın insana verdiği hissin farklı olduğunu söyleyen müzisyen Kanıkey Güvenç Akçay, "Ney sesi insana en yakın seslerdendir. Gönüle hitap eder. İnsanı manevi olgunluğa yöneltir. Müzik terapi çalışmalarında geleneksel formda Türk Musikisini Araştırma ve Tanıtma Grubu olarak yaptığımız pasif terapide, icra edilecek makam ney sazı veya başka bir üflemeli sazla ritimsiz emprovize olacak şekilde başlanır. Daha sonra su sesi ve dombra enstrümanları eşlik eder. Su sesinin arındırıcı özelliği vardır. Kötü düşüncelerin oluşmasını engeller, frekansı yükseltir. Dombra veya bendir ile kalp ritminde birbirini tekrarlayan ritim vurulur. Tekrar eden ritimler dışarıdan gelen seslere kalkan olurlar ve transı kolaylaştırırlar, ney veya üflemeli enstrüman ritimli şekilde makamda gezinir. Daha sonra yaylı, telli, tuşlu sazlar icra edilen makamda doğaçlama gezinirler ve seans biterken tekrar başladığı gibi ney ile veya üflemeli sazla önce ritimli sonra ritimsiz tek olarak seans bitirilir. Terapiye başlarken üflemeli sazlar tercih edilir fakat diğer enstrümanlar da icrada kullanılabilir" ifadelerini kullandı.

Üflemeli sazların rahatlatıcı, sakinleştirici, zihni arındırıcı, acı derecesini azaltıcı özelliği olduğuna dikkat çeken Akçay, bu sebeple üflemeli sazların uyku öncesi rahatlamak, gün içerisinde gerginliği ve stresi azaltmak için dinlenebileceğine dikkat çekti. "Yaylı sazlar frekanslarının yüksek olması dolayısıyla güne başlarken de dinlenebilir. İnsanda gerginliği azaltıcı, esneklik artırıcı özelliği vardır. Yaylı sazların ruhsal rahatsızlıkların tedavisinde etkili olduğu bilinmektedir ayrıca düşük nabzı yükseltir" dedi.

Müzisyen Akçay, vurmalı çalgıların enerji seviyesini dengelediklerini ve Parkinson, Alzheimer, hiperaktivite gibi rahatsızlıkların tedavisinde kullanıldığını belirtti. Telli çalgıların insan bünyesindeki sıvıları harekete geçirdiğini söyleyen Akçay, aynı zamanda kararlılık, ahenk ve güven hisleri uyandırdığına da dikkat çekti.

Kanıkey Güvenç Akçay, 200 yıllık bir kaynak olan Hâşim Bey Mecmuası''nda hangi makamın hangi organa faydalı olduğuna, hangi saatlerde dinlenilmesi gerektiğine dair bilgilerin bulunduğuna dikkat çekerek şunları ifade etti:

"Musiki üstadı, bilgin, Safiyü''d-Din Urmevî belli makamların belirli saatlerde dinlenilmesinin daha etkili olacağını ifade etmiştir. Bu bilgilere göre Hüseyni makamı tan yeri aydınlandığında, Zirgüle makamı öğle vaktinde, Rast makamı gece yarısı, kuşluk vaktinde ve gündüz, Saba makamı gün doğmadan, Hicaz makamı gece vakti, İsfahan makamı gün batarken dinlenirse etkilidir. Ayrıca Türk Müziğinin kökeni olan, günün hemen hemen her saatinde dinlenebilen ''pentatonik'' müziğin kendine güven ve kararlılık hissi uyandırdığı bilinir. Pentatonik müzik, insanı doğasına yakınlaştıran müziktir."

Peki müzik ile tedavi esnasında gerçekleştirilen ritüeller nelerdi? Bu soruya Prof. Dr. Pınar Somakcı, ve akademisyen müzisyen Kanıkey Güvenç Akçay aynı cevabı verdi. Şamanlar çeşitli ritim ve özel melodilerle kutsal bir atın yürüyüşünü taklit ederek veya çeşitli sembolik hareketlerle vecd halinde hastalıkların giderilmesi, toplum meselelerin çözülmesi, toplumda bereketin ve barışın olması için dua edip ata ruhuna yöneliyorlar. Şaman dansının günümüze kadar ulaşmış bilinen en eski örnek olduğunu söyleyen Akçay, bu dansın bugün Sağlık Bakanlığı''nın düzenlediği ''Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları'' alanında müzik terapi sertifika programında müzik terapisti Dr. Rahmi Oruç Güvenç''un öğretileriyle uygulandığını belirtti.

Müzikle tedaviyi kanıtlama konusunda çeşitli kitap, makale, bildiri ve tez çalışmalarının bulunduğunu belirten Prof. Dr. Pınar Somakcı, "1920 yılında ABD''nin New York eyaletinde hastane ve hapishanelerinde müziğin insan ruhu üzerindeki etkileri araştırılmıştır. I. ve II. Dünya Savaşları sonrası yaralılara canlı müzik dinletilmiş, tedavilere olumlu yansıyan sonuçlar değerlendirilmiştir. Böylece müziğin tedavideki yeri, müzik terapi olarak bir kez daha gündeme gelmiştir. Müzik terapide, dönemin psikoterapi yaklaşımları içinde yer alan teknikler alınmış ve geliştirilmiştir" dedi. Kanıkey Güvenç Akçay ise Türk Musikisini Araştırma ve Tanıtma Grubu''nun kurucusu etnomüzikolog, müzik terapisti Yard. Doç . Dr. Rahmi Oruç Güvenç''in çalışmalarıyla pek çok detayın gün yüzüne çıktığını ve rahmetli Oruç Güvenç''in gerek yurt içinde gerekse yurt dışında yaptığı sayısız bilimsel araştırmanın bulunduğuna dikkat çekti.