Değerli okuyucularım, yazılarıma başlarken sizlere, güncel olaylar, kültür sanat, tarihimizle ilgili bilgiler aktaracağımı belirtmiştim. Bu minvalde birkaç bölüm sürecek Memluk Devleti Sultanı I. Baybars''ı anlatmak istiyorum...

I. Baybars ya da tam künyesiyle el-Melikü''z-Zahir Rüknüddin es-Salihi el-Bundukdari, Mısır ve Suriye''de hüküm sürmüş Kıpçak asıllı Memlûk Devleti sultanıdır. Kölelikten sultanlığa giden yolda, pek çok mücadele vermiş, ancak Haçlılar ve Moğollarla aynı anda yaptığı savaşlarla adını duyurmuştur. Baybars, 15 yaşında Memlûkler tarafından köle olarak satın alınıp yetiştirilmiş, yeteneği sayesinde hızla terfi ederek Emirliğe kadar yükselmiştir. Mansure ve Ayn Calut savaşlarında başarılı sevk ve idaresiyle bunların kazanılmasında baş rol oynamış ve ün kazanmıştır. Mısır Eyyubi Sultanı Turanşah''ı bir suikastla öldürmesinden sonra Kutuz Sultan olmuş, Baybars da çeşitli nedenlerle onu öldürerek Memluk Sultanlığı hükümdarı tahtına oturmuştur. Devletin gerçek anlamda kurucusu olarak kabul edilir. Pek çok Haçlı kalesini ve kentini ele geçirmiş, Levant''daki Haçlı varlığını birkaç sahil kentine hapsetmiş, İlhanlılar''ın Kuzey Suriye''deki varlığına son vermiştir. Anadolu Selçuklu Devleti''ni İlhanlı işgalinden kurtarmak için Anadolu''ya bir sefer düzenlemiş olmasına rağmen Anadolu Selçuklu yöneticilerinden söz verilen desteği göremeyince ülkesine geri dönmüştür.

Sultan Baybars 1233 yılında Karadeniz''in kuzeyinde doğan bir Kıpçak Türküdür. On dört yaşındayken Moğollar tarafından esir alındı. Esir olarak Sivas-Halep üzerinden Şam''a götürülü, buradaki köle pazarında satıldı. Baybars''ı satın alan Eyyubi Sultanı Salih Eyyub''un himayesindeki Memluklardan olan Aytekin el-Bundukdarî''dir. Daha sonra 1246''da zekasının Salih Eyyub tarafından fark edilmesi üzerine onun tarafından Aytekin''den satın alındı. Askeri kışlaya gönderilerek askeri eğitim alması sağlandı. Eğitimini tamamlayan Baybars orduya katıldı. Haçlılarla girişilen bir dizi çatışmada ordusunda yer aldı, kısa sürede terfi ederek Emir (Komutan)''liğe kadar yükseldi.

Baybars ilk büyük askeri başarısını birkaç yüz Tapınak Şövalye''sinin de dahil olduğu, Fransa Kralı IX. Louis komutasındaki bin 500 kişilik Haçlı ordusuna karşı, Eyyubi ordusunda bir komutan olarak kazandığı 1250 yılındaki Mansure Muharebesi''nde elde etti. Yedinci Haçlı Seferi sırasında Haçlı kuvvetleri Dimyat''ta karaya asker çıkardı. Bölgedeki Memluk askerî birliğinin Komutanı Fahreddin çıkarmayı önleyemeyerek geri çekildi. Kent halkı da Memluk askerlerinin kenti savunmadığını görünce paniğe kapılarak şehri terk etti. Haçlı ordusu kenti işgal edip, ardından Kahire yönünde ilerleyişe geçti. Gece Nil''in bir kıyısında kamp kurdular. Memluk ordusu da karşı kıyıdaki kamptaydı. Sabaha karşı Haçlı ordusu öncü birlik komutanı Robert of Artois, ani bir baskın vermek amacıyla ordunun büyük kısmının nehri geçmesini beklemedi. Mansure''ye üç kilometre mesafedeki Eyyubi ordu karargahına hızlı bir şekilde şafakta saldırdı. Mısır askerleri silahlarını ellerine alamadan öldürülürken, küçük bir kısmı Mansure''ye kaçabildi. Robert bu başarıyı genişletip Mansure''ye yürümeye karar vererek Mısır kuvvetlerinin tamamını imha etmek için hızla ilerledi. Soğukkanlılığını koruyan Baybars, baskında ölen komutan Fahreddin yerine komutayı ele aldı. Kaçan askerleri toplayıp komutası altına alarak, kenti savunmaya hazırlandı. Baybars elindeki askerleri kentin merkezinde bizzat yerleştirerek gizlenmelerini emretti. Bunu yaparken de kentin ana giriş kapısını açtırdı. Haçlı öncü kuvvetleri kent kapısına geldiklerinde Robert, kentin boşaltıldığını düşündü. Adamlarıyla birlikte hızla kentin merkezine, iç kale surlarına doğru at sürdüler.

Baybars''ın saldırı komutu vermesiyle dar sokak ve alanlarda sıkışan Haçlı ağır süvarisi kıyıma uğradı. Çok azı yaya ya da atlı olarak şehirden kaçabilmeyi başardı. Fransa Kralı IX. Louis''in kardeşi Robert, Guillaume de Sonnac gibi tanınmış Tapınak Şövalyeleri ölenler arasındaydı. Haçlı ordusunun büyük kısmı Mansure önlerine geldiğinde Baybars, savunmada kaldı. 5 Nisan 1250 tarihine kadar kenti başarıyla ve inatla savundu. Sonuçta bu tarihte Haçlı ordusu Eyyubi ordusunun esas kuvvetlerinin de baskısıyla kuşatmayı kaldırdı. Sahile kadar geri çekilmeyi başaramadılar ve Haçlı ordusunun tümü, komutanları Fransız Kralı IX. Louis, dahil olmak üzere pek çok Fransız soylusu esir alındı.

Bu tarihlerde Mısır Eyyubi Sultanı olan Muazzam Turanşah, Memluk kuvvetlerinin söz konusu savaşındaki sonuç getirici çabalarını, onların beklendiği şekilde değerlendiremedi. Üstelik Turanşah''ın tahta geçmesinde Memlukların desteği olmuştu. Dahası babasının döneminden beri görev yapan Memluk Emirleri''ni görevlerinden alıp kendi yakınları atamaya başlı. Memluk Emirleri, bu gelişmelerden fazlasıyla rahatsız oldular. Sonuçta liderliğini Baybars''ın yaptığı bir grup Memluk subayı harekete geçerek Turanşah''ı bir suikast sonucu 30 Nisan 1250 tarihinde öldü. Böylece Mısır''da Eyyubi hanedanının hakimiyeti Turanşah''ın ölümüyle son buluyordu.

Güçlü duruma geçen Memluk Emirleri artık devlet yönetimi üzerinde oldukça etkiliydiler. Ancak Sultan tayini için tereddütleri vardı. Hanedandan birinin değil de bir Memluk Emiri''nin tahta geçmesi halk arasında huzursuzluk yaratacaktı. Memluk Emirleri bir süre görüştükten sonra Salih Eyyub''un eşi Şecerüddür''ü Sultan seçmeye karar verdiler. Bunda hanedandan birinin dul eşi olması, devlet işlerinden anlaması ve Memluklara yakın bir tutum izlemesi kuşkusuz etken oldu. Lakin kısa bir süre sonra bir kadının Sultan olması, fanatik Müslüman gruplar tarafından hoş karşılanmadı.

Özellikle Bağdat''taki Halife Abbasi Mustasım Billâh''ın biraz ölçüsüz mektubu durumu içinden çıkılmaz hale getirdi. Halife mektubunda "İçinizde sultan olacak erkek yoksa size Bağdat''tan erkek göndereyim" demekteydi. Bunun üzerine Şecerüddür. Memluk Emiri Aybeg ile evlenip tahtı ona bıraktı. Böylece devletin başına bir Memluk geçmesiyle, Memluk Devleti resmen kurulmuş oldu.

Aybeg''in Şecerüddür ile evlenerek Memluk tahtına oturması, Bahri Memluklar''ı rahatsız etti. Salih Eyyub ailesine güçlü bağlılıkları olan bir grup Memluk, Aybeg''in devletin başına Eyyubiler''den bir meliki getirmesini şiddetle tercih ediyorlardı. Sonuçta Bahrim Memluklarla Oğuz grubu arasında bir anlaşmazlık ortaya çıkıyordu. Aybeg''in kendine bağlı kölelerden bir Memluk grubu oluşturması ve kendisine muhalefet eden Bahri Memlukları cezalandırması, bu Memlukların Mısır dışına, Suriye''deki Eyyubi meliklerinin yanına, Kerek, Şam ve Filistin''e, 130 kadarı ise Anadolu Selçuklu''ya kaçmasına yol açtı.

Bahri Memlukları, Aybeg''in baskısından kurtaran, Mısırlı tarihçi İbn Tağrıberdî tarafından "güzel, dindar ve akıllı bir kadın" olarak tanıtılan Şecerüddür oldu. Aybeg, hamamdayken görevlendirdiği bir adamı tarafından 1257 yılı içinde öldürüldü. Ne var ki hep desteklediği ve desteğini gördüğü Bahri Memluklar artık eski güçlerini yitirmişlerdi. Şecerüddür''ü korumayı başaramadılar ve bir süre sonra o da öldürüldü. Ardından Aybeg''e bağlı Memluklar, onun 15 yaşındaki oğlunu tahta oturttular. Yaşının küçük olması yüzünden Kutuz''u da Sultan Naibi yaptılar. Çok geçmeden Kutuz genç sultanı ve annesini hapsettirdi, ileri gelen Bahri Memluk emirlerini öldürterek tahta geçti.

 Bir sonraki yazımızda Baybars ve Moğolların mücadelesini sizlere aktarmaya çalışacağım.