Bugün Çin sınırları içinde kalan Doğu Türkistan (Sincan Özerk) Bölgesi''ndeki Turfan bölümünde bulunan Turfan''daki Turpan su sistemi ya da Turfan su sistemi (halk arasında karız diye adlandırılır), Turfan halkı tarafından uyarlanan dikey bir tünel sistemidir. Yerel Uygur Türkçesi''nde karız (kehriz) kelimesi "kuyu" anlamına gelmektedir. Turfan, karız su sistemini ve diğer tarihî eserleri sergilemeye adanmış ve Çin Halk Cumhuriyeti tarafından koruma alanı ilan edilmiş bulunan Turfan Su Müzesi''ne de ev sahipliği yapmaktadır.

Turfan''ın kuyu sistemi, Turfan''ın çorak ve vahşi Taklamakan Çölü''nü aşan antik İpek Yolu üzerinde önemli bir vaha olarak gelişmesinde çok önemlidir. Turfan, tarım alanındaki refahını karız kuyu sisteminin sağladığı suya borçludur.

Karız su sistemi, Tanrı Dağları''nın ve yakındaki Yanan Dağlar''ın tabanındaki su havzası yüzey akışından su toplamak için yatay yeraltı su kanalları ile birbirine bağlanan bir dizi dikey kazılmış kuyudan oluşur. Kanallar suyu Turfan Depresyonu''ndaki aşağı doğru eğiminin yer çekimi ile sağlanan akımından yararlanarak yüzeye yönlendirir. Kanallar çoğunlukla su buharlaşmasını azaltmak ve eğimi sadece yer çekimi ile beslenen uzak mesafelere ulaşacak kadar uzun olması için yeraltına indirilmiştir.

Sistemde suyu depolamak ve su akış miktarını kontrol etmek için inşa edilmiş pek çok kuyular, barajlar ve yeraltı kanalları vardır. Dikey kuyular, kaynağında, dağ akışının eğimli araziden aşağı yeraltı suyuna bağlanması için çeşitli noktalarda kazılır. Su daha sonra bir kuyunun dibinden bir sonraki kuyuya ve daha sonra istenen hedefe, Turfan''ın sulama sistemine kazılan yeraltı kanalları ile kanalize edilir. Özel bağlantılı bu kuyuların sulama sisteminin İran''dan, yerli kaynaklardan veya Çin''in diğer bölgelerinde icat edildiği iddia edilmiştir. Hem tarihi hem de arkeolojik araştırmalar, bu teknolojinin kökenlerinin yerli yeniliklerle birlikte göç yollarıyla daha batı bölgelerden geldiğini işaret etmektedir.

Doğu Türkistan''da, en fazla sayıda karız kuyusu, bugün 5.000 kilometre uzunluğu aşan 1100''den fazla karız kuyusu ve kanalının bulunduğu Turfan ovasında yer almaktadır. Yerel coğrafya, karız kuyularını tarımsal sulama ve diğer kullanımlar için pratik hale getirir. Turfan, 4.000 kilometrekare alandan daha geniş bir alanla fazla ile dünyanın ikinci en derin coğrafi ovasında, deniz seviyesinin altındaki ve sağlam bir havza oluşturan topraklı arazide yer almaktadır. Yağmur mevsimi boyunca çölün altındaki alçak depresyon havzasına doğru su, doğal olarak yakındaki dağlardan aşağı akar. Turfan yazları çok sıcak ve kuraktır, rüzgar ve kum fırtınası görülür.

İpek Yolu üzerindeki Turfan için bol su çok önemliydi. Böylece vaha şehri, İpek Yolu üzerindeki birçok kervanın Taklamakan Çölü''nü aşan bir yolun üzerinde konaklamasına hizmet edebiliyordu. Kervanlar tüccarlar ve misyonerler ile muhafızları, develeri de dahil olmak üzere bazen binlerce hayvanları ile bir hafta veya daha fazla süre kendilerine yetecek suyu karşılıyordu. Kervanlar, hayvanları için otlaklara, dinlenme tesislerine, iş yapmak için çarşılara, yiyecek ve su ikmaline başka yerden destek almadan ihtiyacı karşılıyordu.

Doğu Türkistan topraklarında 20.000 buzul bulunur. Bu sayı Çin''deki buzulların neredeyse yarısını ifade eder. Yeraltı kanalları üzerinden buzullardan gelen su, binlerce yıldır mevsimden bağımsız olarak yıl boyunca istikrarlı bir su kaynağı sağlar. Ancak 1950''lerden bu yana, Doğu Türkistan buzulları, küresel ısınma nedeniyle yüzde 21 ile yüzde 27 arasında eridi. Bu da bölgenin tarımsal verimliliğini tehdit ediyor.

Bu konuda canlı bir de örnek var. Orta Asya''daki Aral, Kazakistan ve Özbekistan sınırında bulunan ve dünyanın en büyük dört gölünden biri olan bir tuz gölüdür. Sovyetler Birliği döneminde pamuk tarlalarının sulanması için bilinçsiz su tüketimi, Aral''ın kurumaya başlamasına neden oldu. Geçtiğimiz kırk yıl içinde gölün alanı on kat azaldı. Bu da bereketin yerini kıtlığa bırakması demek anlamına gelir...