Haber-Analiz: Zülfikar DOĞAN
(ANKARA) - 2023 ve 2024 dönemlerinde açıklanan Orta Vadeli Programlarda (OVP), Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi'nin (TES) hayata geçişi 2024'ün ikinci yarısı ve 2025'in ikinci yarısı olarak planlandı. Ancak, 2026 ikinci yarısında yeni OVP içerisinde tekrar takvime alınması; milyonlarca çalışanın önemli hakları olan ikramiye ve kıdem tazminatını "'ikinci emekli aylığı'" olarak "'buharlaştırma'" planlarının arkasında yatıyor.
Kıdem Tazminatı Fonu (KTF) daha önce iki kez gündeme gelmişti, fakat çalışanlar ve sendikaların sert tepkileri ile "'genel grev'" uyarıları üzerine geri çekilmişti. Eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın 2018'deki KTF taslağında, kıdem tazminatı yükümlülüğü işverenlerden alınıp fona aktarılıyordu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın duyurduğu "'İstihdam Kalkanı'" programının içinde, TES ile KTF'nin devreye alınması öngörülüyor. İşçi ve işverenlerden yapılacak fon kesintilerine devlet katkısının da olması planlanıyordu. KTF'de biriken tazminatın 10 yıl boyunca çekilemeyecek olması, ayrılan çalışanlara fondaki birikimin yalnızca yüzde 25'inin ödenmesi gibi maddeler, düzenlemenin en çok tepki çeken unsurları oldu.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve bakanlığın işbirliğiyle hazırlanan KTF düzenlemesi, 2022 başında yürürlüğe girmesi planlanıyordu. Ancak DİSK ve Türk-İş gibi işçi sendikalarının büyük tepkisiyle karşılaştı. Kazanılmış hakları gerileten ve çalışanların en önemli gelecek güvencelerini fona devreden bu düzenleme, tepkilerin artması üzerine geri çekildi.
Tamamlayıcı emeklilik sistemi ve kıdem tazminatı fonu aynı anda mı devreye girecek?
2026-2028 OVP'de TES'in yasalaştırılmasının öngörülmesiyle, 2022'de rafa kaldırılan KTF'nin, yeniden hazırlık sürecine girdiği konuşuluyor. Müstakil Sanayici ve İş Adamları Derneği (MÜSİAD) ve ilgili bakanlıkların ortak çalışmalarıyla KTF için taslaklar oluşturuluyor.
TES ile ilgili OVP'de, Otomatik Katılım Sistemi'ne (OKS) geçişin zorunlu hale getirilmesi ve işe girenlerin doğrudan OKS'ye dahil edilmesi öngörülmüştü. Ancak muhtemel tepkiler nedeniyle detaylara yer verilmediği ifade ediliyor.
Sosyal güvenlik sisteminde kalıcı değişiklikler bekleniyor
Emeklilerin maaşlarındaki hızlı erime, en düşük emekli aylığının açlık sınırının çok altında kalması, sosyal güvenlik açıklarının Hazine tarafından karşılanması gibi sorunlar, 1.6 çalışanın 1 emekliyi finanse etme durumuna gelmesiyle sistemdeki sıkıntıları gözler önüne seriyor. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kriterlerine göre, sosyal güvenlik sisteminin düzgün işlemesi için 4 çalışanın bir emekliyi finanse etmesi gerekirken, mevcut durum bunun tam tersine dönüşüyor. İktidar, emekli aylıklarının düşük tutulmasının yanı sıra sağlık harcamalarındaki katılım paylarını artırmayı, özel hastanelerle iş birliğine yönelmeyi planlıyor. Tamamlayıcı Sağlık Sigortası (TASS) ile SGK'lılar, yıllarca ödedikleri primler dışında, özel sigortalara ek primler ödemek zorunda kalabilir.
Bu uygulamalar, sosyal devlet ilkesini geri plana iterken, TES ile emeklilik sisteminin de "'ikinci emekli aylığı'" ile özelleştirilmesi hazırlanıyor. Çalışanların maaşlarından SGK primi dışında, en az yüzde 3 oranında ek bir prim kesintisinin yapılması zorunlu hale geliyor. Mevcut sistemde emekli aylıklarının daha insani ve güncel ekonomik koşullara uygun düzeylere çıkarılması yerine, TES ile çalışanlar ve devlete ek yük getiriliyor.
KTF kaynakları iktidar için yeni bir finansman kapısı mı?
Kıdem Tazminatı Fonu (KTF), devlet, işveren ve çalışandan yapılacak kesintilerle işlem görecek. Böylece emeklilik tazminatı veya ikramiyeleri devre dışı bırakılmış olacak. 1999 yılında kurulan İşsizlik Sigortası Fonu (İSF) da, kuruluş amacından uzaklaştı. İşsizlik aylığı almak için gereken kriterleri karşılamayan pek çok işsiz bulunuyor. İSF kaynaklarının yüzde 60'ından fazlası ise farklı adlarla işverenlere aktarılıyor. Kamu bankalarının zararları için de İSF kaynaklarından milyarlarca lira aktarımı yapıldığı iddiaları var.
Şimdi, TES ile birlikte kurulacak olan KTF'nin de, milyonlarca çalışandan yapılacak kesintilerle yüzyıllarca birikim sağlaması planlanıyor. İlk 10 yılda çalışanların sadece küçük bir kısmını kullanabileceği ve toplu ödemelerin yalnızca emeklilikte yapılacağı düzenlemeler, gündeme geldi. Mevcut durumda hazine ve borç ihtiyacı yüksek. Bu koşullar, KTF'de biriken devasa kaynakların iktidara, Hazine'ye ve kamu bankalarına ucuz finansman olanağı sağlamasını gösteriyor.
